کتر علی بیتاللهی سابقه فرونشست زمین در ایران را مربوط به بیش از ۴۰ سال پیش دانست و اظهار کرد: هر دشتی که افت سطح آب زیرزمینی داشته باشد، حتما با پدیده فرونشست مواجه است و با بررسیهای ما پدیده فرونشست زمین در همه دشتهای ایران در حال رخ دادن است و نرخ فرونشست در بسیاری از مناطق مستعد در حال گسترش است.
وی فرونشست در ایران را به دلیل برداشت بیرویه آبهای زیرزمینی به دلیل کمبود آب دانست و یادآور شد: برداشت بیرویه از آبهای زیرزمینی موجب شده تا بسیاری از دشتها به کانونهای گرد و غبار تبدیل شود.
به گفته این محقق، برداشت بیرویه از منابع آب زیرزمینی کشور موجب شده که میزان افت سالیانه سطح آب سفرههای زیرزمینی در اغلب دشتهای کشور به حد بحرانی برسد، به گونهای که تا سال ۱۳۹۴ از ۶۰۹ دشت کشور، تعداد ۳۰۹ دشت از نظر توسعه برداشت آب زیرزمینی ممنوع اعلام شده است و ۳۰۰ دشت دیگر کشور نیز یا فاقد منابع آب زیرزمینی شیرین قابل توجه و یا دارای آبهای شور و فاقد کیفیت مناسب هستند.
بیتاللهی اضافه کرد: به عنوان مثال میزان فرونشست در دشتهای “رفسنجان”، “زرند”، “مشهد” و “قزوین” به ترتیب به میزان ۳۰، ۲۵، ۲۵ و ۲۴ سانتیمتر بر سال است.
وی نرخ فرونشست زمین در محدوده دشت تهران- شهریار را حدود ۱۷ سانتیمتر بر سال دانست که برداشتهای جدید این میزان را در سالهای ۱۳۸۸ و ۱۳۹۰ و ۱۳۹۵ حدود ۲۴ تا ۳۶ سانتیمتر بر سال نشان میدهد.
مدیر بخش مرکز زلزله شناسی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، منطقه جنوب و جنوب غربی تهران را یکی از مناطق بسیار مهم فرونشست دانست و ادامه داد: بر اساس نقشههای فرونشست کشور در حال حاضر مقدار و گستردگی فرونشست زمین در پهنه ایران بیشتر و گستردهتر شده است.
وی با بیان اینکه اثرات فرونشست بسیار گسترده، متنوع و در عین حال پرهزینه است، اظهار کرد: فرونشست تقریبا همه المانهای اقتصادی و اجتماعی از جمله “کشاورزی”، “مناطق شهری و جمعیت ساکن در آن”، “سیستم حمل و نقل نظیر جادهها، خطوط راه آهن و فرودگاهها” “شریانها و تسهیلات حیاتی مهم نظیر خطوط برق، نفت، مخابرات و آب”، “محیط زیست نظیر زمینهای کشاورزی، پارکهای ملی، گونههای گیاهی و جانوری نایاب”، “تاسیسات مهم نظیر پالایشگاهها، نیروگاهها و بنادر” و “آثار فرهنگی و باستانی مهم” را تحت تاثیر قرار میدهد.
بیتاللهی اضافه کرد: بر مبنای مطالعات صورت گرفته دشتهای جنوب غربی و جنوبی تهران متحمل فرونشست قابل ملاحظهای بویژه در سالهای اخیر شده و میشوند، به گونهای که بیشینه فرونشست در دشت “شهریار” در جنوب غرب تهران و دشت “ورامین” نیز گزارش شده است
وی ادامه داد: بر اساس نقشه فرونشست سازمان زمینشناسی، فرونشست زمین موقعیت شهری تهران و برخی از مراکز جمعیتی اطراف آن در جنوب و جنوب غربی نظیر “اسلام شهر” را مورد تهدید قرار داده است. مراکز جمعیتی نظیر “کهریزک”، “شورآباد”، “سلطانآباد” و “اسلام شهر” از جمله مراکز جمعیتی عمده در زون فرونشست جنوب و جنوب غرب تهران به شمار میروند.
بیتاللهی با اشاره به بازدید از آثار فرونشست زمین در محدوده اراضی جنوب ورامین و در حوالی روستای “معین آباد”، گفت: در این بازدید علاوه بر مشاهده خطر و تهدید جدی و بالای فرونشست بر زیرساختها، با اندوه مردم اهالی نیز از نزدیک آشنا شدیم؛ چراکه ترک و شکافهای ناشی از فرونشست زمین در مزارع کشاورزی، امر آبیاری مزارع را با مشکلات عدیده مواجه کرده است.
به گفته وی در این منطقه زمین ابتدا شکافهای باریک ناشی از فرونشست ایجاد میشود و سپس بطور ناگهانی فروریزش اتفاق میافتد.
بیتاللهی با تاکید بر اینکه اثر فرونشست در کشاوری مهلکتر و زیانبارتر است، اظهار کرد: در اثر افت سطح آب و فرونشست سطح زمین، خلل و فرج لایههایی که قبلا آبدار بودند، مسدود شده و به صورت فشرده در میآیند. این امر موجب میشود که در طی سالهای آتی حتی با تزریق آب و چندین برابر شدن میزان نزولات جوی، آب در لایههای آبدار نفوذ نکند و به صورت رواناب در سطح زمین جاری شود که به این پدیده اصطلاحا “مرگ آبخوانها” میگوئیم که پدیده جبران ناپذیری است.
به گفته این محقق در خاکهای مسالهدار، فرونشست زمین با ترک خوردن خاکهای سطحی همراه میشود که نمونههایی از آن در بسیاری از دشتهای کشور مانند دشت ورامین قابل مشاهده است.
مدیر مرکز زلزلهشناسی صرفهجویی در مصرف آب به ویژه در بخش کشاورزی را از جمله راهکارهای کاهش مخاطرات فرونشست زمین ذکر کرد و گفت: علاوه بر آن وزارت نیرو در ظرف یک سال باید در میزان پروانه بهرهبرداری چاههای آب مجاز بازنگری کند و به مردم گزارش پیشرفت کار ارائه دهد.
وی مقابله با حفر چاههای غیر مجاز را از دیگر راهکارهای موثر در این زمینه عنوان کرد و افزود: وزارت جهاد کشاورزی نیز در ظرف یکسال باید در کاشت نوع محصولات و باغات و بهویژه محصولات با مصرف بالای آب دخالت جدی کند، ضمن آنکه در مورد بسط شیوههای نوین آبیاری اقدام بسیار جدی به عمل آورد.
بیتاللهی با بیان اینکه سازمان محیط زیست به عنوان حافظ محیط زیست کشور در این زمینه مسئولیت بسیار سنگینی دارد، اظهار کرد: دولت باید برای پایش فرونشست کشور و مطالعات جدیتر آن حتما ردیف بودجهای را اختصاص دهد.