در حالی که دشت ورامین سالانه 16 سانتی متر فرونشست دارد اکنون با گذشت حدود شش ماه بی بارشی فصل کم بارانی دارد و این به معنای برداشت بی رویه آب ازعمق بیشترزمین است .

 درکنارکم آبی نکته ای که این سالها به آن توجه نشده است بحث حفاظت از خاک حاصلیز ومناسب کشاورزی برای داشتن مدیریت پایدار خاک است.

آلوده کردن خاک و برداشت بی رویه آب از منابع زیرزمینی علاوه بر افزایش فرونشست زمین موجب شوری خاک نیز شده است.

کارشناسان میزان فرونشست زمین در دشت ورامین را سالانه بیش از 16 سانتی متر اعلام کرده اند که البته ممکن است این میزان در سال آینده بیشتر شود.

رییس مرکز بخش خاک موسسه تحقیقات آب و خاک کشور گفت: از 18 میلیون هکتار زمین قابل کشت در ایران کمتر از سه میلیون آن خاک خوب و بدون مشکل است و بقیه با دشواری به زیر کشت می روند.

حامد رضایی افزود: حدود 7 میلیون هکتار از زمین های کشاورزی کشور دچار مشکل شوری هستند که این روند به دلایل مختلف از جمله برداشت بی رویه آب در حال افزایش است .

وی گفت: آلودگی خاک از چالش های جدی در زمینه مدیریت خاک است که در برخی مناطق کشور البته به صورت محلی و کوچک به آن گرفتاریم.

رضایی تاکید کرد وقتی خاک به عناصر سنگین آلوده می شود برای پاکسازی وپالایش هر هکتار آن حدود 10 میلیارد تومان باید هزینه شود.

حفر سه هزار و 200 چاه مجاز و غیرمجاز در دشت ورامین و برداشت بی رویه منابع آب از این چاه ها، این دشت  را به یکی از نقاط بحرانی کشور تبدیل کرده است؛ هم اکنون این دشت 85 میلیون متر مکعب بیلان منفی دارد، یعنی سطح آب سفره های زیرزمینیِ آن، سال به سال 85 میلیون متر مکعب افت دارد.

محمدرضا بختیاری مدیرعامل شرکت آب منطقه ای تهران در این رابطه گفت: دشت های استان تهران سالیانه با بیلان منفی 150 میلیون مترمکعبی مواجه هستند که 80 میلیون مترمکعب آن مربوط به دشت ورامین، 35 میلیون متر مکعب به دشت شهریار و غرب تهران و 30 میلیون متر مکعب نیز مربوط به شهر تهران است.

به گفته وی، سالانه حدود 370 میلیون متر مکعب آب از منابع زیرزمینی دشت ورامین برداشت می شود که از این میزان، 340 میلیون متر مکعب مربوط به چاه های مجاز و 30 میلیون متر مکعب نیز مربوط به چاه های غیرمجاز است. بنابر این بستن چاه های غیر مجاز به تنهایی نمی تواند پاسخگوی این چالش باشد.

بختیاری افزود: البته منابع سفره های زیرزمینی در طول هزاران سال جمع شده و در طول چند دهه برداشت شده است؛ نمی توان توقع داشت در طول یک یا دو سال با بارندگی و تغذیه مصنوعی جبران شود.

مدیرعامل شرکت آب منطقه ای تهران معتقد است باید علاوه بر بستن چاه های غیرمجاز، برداشت چاه های مجاز را هم کنترل کرد؛ چرا که بعضی از این چاه های مجاز، اضافه برداشت دارند و بعضی ها هم اضافه برداشت ندارند که باید برداشت آنها هم محدود شود.

شرکت آب منطقه ای تهران برای مبارزه با آنچه در این دشت ها رخ می دهد،‌ سه اقدام «بستن چاه های غیر مجاز»،‌ »نصب کنتورهای هوشمند» و «تغذیه مصنوعی» را در دستور کار خود قرار داده است.

بختیاری با اشاره به اینکه سه هزار و 200 حلقه چاه در دشت ورامین – یعنی شهر ورامین، پاکدشت، قرچک و پیشوا – حفر شده که حدود یک هزار 760 حلقه آنها مجاز و یک هزار و 440 حلقه نیز غیرمجاز است، گفت: پارسال در این منطقه 180 حلقه چاه غیر مجاز بسته و به این ترتیب، 10 میلی متر مکعب آب ذخیره شد.

وی با تاکید بر اینکه 30 میلیون متر مکعب از اضافه برداشت های آب از دشت ورامین مربوط به چاه های غیرمجاز است، گفت: این به این معنا است که چاه های مجاز اضافه برداشت دارند و باید برای کنترل برداشت آنها،‌ کنتور هوشمند نصب شود.

وی سومین راهکار آب منطقه ای را برای جبران آنچه در دهه های اخیر در دشت ورامین رخ داده است، تغذیه مصنوعی عنوان کرد.

تغذیه مصنوعی به مجموعه عملیاتی گفته می شود که در جهت افزایش جریان ورودی به آبخوان (سطح آب زیرزمینی) انجام می‌شود. به عبارت دیگر، در تغذیه مصنوعی آب باران، آب رها شده از پشت سدها و یا پساب تصفیه خانه ها به سطوح زیرین زمین هدایت می‌شود.

مدیر عامل شرکت آب منطقه ای تهران در پاسخ به سوالی در مورد میانگین افت آب و فرونشست زمین در دشت ورامین گفت: سالی 130 سانتی متر افت آب زیرزمینی اتفاق می افتد و فرونشست زمین نیز سالانه 16 سانتی متر است؛ ‌منتهی در برخی مناطق فرونشست همگون نیست و این خطرناک است؛ فرونشست زمین در بعضی مناطق – مانند حاشیه راه آهن تهران – مشهد – نیز به یکباره و به صورت یک شکاف عمیق خود را نشان می دهد

دراین سالها فقط به بهینه مصرف کردن و جلوگیری از هدر رفت آب پرداخته ایم و از حفظ خاک حاصلخیز به عنوان بسیتر توسعه غافل بوده ایم.

باید در کنار جمله در مصرف آب صرفه جویی کنیم عبارت از هدردادن خاک حاصلخیز به شدت خودداری شود نیز گنجانده شود.

رییس مرکز تحقیقات آموزش کشاورزی ومنابع طبیعی استان تهران گفت: متاسانه هم اکنون  12 برابر توان خاک از آن محصول برداشت می شود و این به معنای از بین رفتن حاصلخیزی زمین است.

جواد حسن پور افزود: برداشت بی رویه آب ، استفاده بیش از اندازه از خاک و فرسایش آن باعث تخریب زمین های حاصلخیزدردشت های کشورازجمله دشت ورامین شده است.

شهرستان های ورامین و پیشوا جزو مناطق خشک و بیابانی با بارندگی سالیانه 17 میلی متر است وسه عامل جغرافیایی دشت کویر، بادهای باران زا غربی و رشته کوه البرز بر اقلیم شهر نقش دارند.

این شهرستان دارای تنها دارای یک رود خانه است و هیچ آب روان و جاری دیگری که به آن رودخانه گفته شود، ندارد.

طبق گفته مدیرعامل شرکت آب منطقه استان تهران، در وسعت بیش از 70 کیلومتر مربع از شهرستان ورامین ،پیشوا و پاکدشت پدیده فرو نشست رخ داده است.

فرو نشست زمین خسارت زیادی را به دنبال دارد که از تخریب اراضی کشاورزی تا تخریب سازه هایی مانند پل ها، معابر و ساختمان ها را شامل می شود و آسیب های جدی به تجهیزات آبرسانی و آبیاری مزارع و چاه ها وارد می آورد و این موضوع برای دشت ورامین که از قطب های مهم کشاورزی استان تهران می باشد، حائز اهمیت است و با توجه به هشدار مسئولین شهر، فرو نشست ها مقدمه ای برای تشدید کویر است.

حفاظت خاک به جلوگیری از نابودی، کاهش باروری، اسیدی شدن، افزایش نمک و آلودگی‌های شیمیایی دیگر خاک گفته می‌شود.

علت عمده فرسایش خاک استفاده بیش از حد ازآن است. از جمله عوامل از بین رفتن خاک سوزاندن باقی مانده محصولات کشاورزی پس از درو در کشورهای کمتر توسعه یافته و نابودی جنگل‌ها و بیابان زایی است.

از جمله شیوه‌های حفاظت خاک کشت تناوبی محصولات کشاورزی، کشت گیاهان پوششی که به تثبیت خاک کمک می‌کنند، خاک ورزی حفاظتی، ایجاد بادگیرها است که از خاک حفاظت کرده و به باروی خاک نیز کمک می‌کنند. گیاهان و بخصوص درختان پس از مرگ می‌پوسند و به بخشی از خاک تبدیل می‌شوند.