در ایران هر روز خبری تلخ و بحرانی از راه می رسد؛ بحران‌هایی که یک سر آن به حوادث طبیعی مانند زلزله وصل شده و سر دیگرش به فساد اقتصادی در دستگاه های دولتی که منجر به فقیرتر شدن هر روزه مردم می شود و یک سر آن هم به آسیب های اجتماعی متصل است. آسیب‌هایی مانند کودکان زباله گرد در خیابان که تعدادشان بیشتر می‌شود، کودک آزاری ها، فقر، اعتیادو … در این میان رفتار مردم نیز نسبت به يكدیگر متفاوت شده است.

نقش بحران ها و فقر اقتصادی بیشتر از همه در بروز خشونت موثر است. مرد یازنی که بدهی کلانی دارد و نمی‌تواند آن را پرداخت کند، ذهنش گرفتار است و لحظه‌ای آرام و قرار ندارد. او می تواند دست به هر خشونتی بزند.

دکتر فاضلی با اشاره به اینکه بحران اقتصادی بر رفتارهای نابه‌هنجار مردم تاثیر دارد، گفت: «نکته دیگری که باید در اینجا مورد توجه قرار بگیرد، این است که امروز در نتیجه بحران اقتصادی و بسیاری از بحران های اجتماعی دیگری که جامعه ما را در برگرفته است، برخی از گروه ها تحت فشار و محدودیت هایی که بر آن‌ها تحمیل شده است گاهی بر خلاف میل، ارزش‌ها و اعتقادات واقعی خود به سوی رفتارهای نابه‌هنجار و غیراخلاقی سوق داده می‌شوند.

ما باید این واقعیت را در نظر داشته باشیم که بین ارزش های واقعی، اعتقادات و ذهنیت های مردم با آنچه که بروز می دهند تمایز قايل شویم. ممکن است امروز زن یا مردی در نتیجه فشار محدودیت های اقتصادی رفتاری از خود بروز دهد که آن رفتار را خود او نیز نمی پسندد و جامعه و فرهنگ نیز آن رفتار را تایید نمی کند؛ دراین صورت ما مجاز نیستیم بروز چند رفتار نابه‌هنجار را که از نظر فاعل آن رفتار نیز پسندیده نیست، به عنوان فرهنگ جامعه معرفی کنیم».

این جامعه شناس در ادامه صحبت‌هایش محققان، نظریه پردازان، روزنامه نگاران و تمام کسانی است که بنا بر وظیفه حرفه ای خود در زمینه جامعه سخن می گویند را مخاطب قرار داد و گفت:« ما وظیفه داریم که تصویری کمابیش واقع بینانه از کلیت جامعه ایران بروز بدهیم».

دکتر فاضلی همچنین به نقش مدیریت جامعه در بروز رفتارهای نابه‌هنجار اشاره کرد و افزود: «به اعتقاد من جامعه ما از نظر سرمایه های عاطفی و انسانی یکی از غنی‌ترین جوامع موجود است. اگر ما اکنون رفتارهای نابه‌هنجاری می‌بینیم که به حق باید آن‌ها را نقد کرد، باید در نظر داشت که بخشی از این رفتارهای نابه‌هنجار ریشه در موقعیت اقتصادی از یک‌سو و بی توجهی به سرمایه های عاطفی و انسانی موجود در جامعه توسط مدیریت جامعه از سوی دیگر دارد».

دکتر فاضلی با اشاره به اینکه باید از سرمایه های اجتماعی مردم ایران به بهترین شکل استفاده کرد، گفت:«اگر ما در تمام طول سال تکیه و توجه جدی بر سرمایه های انسانی، فرهنگی، نمادین و عاطفی مردم داشته باشیم و از این سرمایه ها برای مدیریت نظام اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی استفاده کنیم، آن‌گاه در موقعیت های بحران زا نیز این سرمایه ها به کمک جامعه و مدیران می آیند.

اما وقتی این سرمایه‌ها نادیده گرفته می شوند، طبیعی است که به تدریج از جلوی چشم ما پنهان می شوند؛بنابراين من معتقدم ما نمی توانیم این نوع رفتارهای مقطعی و کوتاه مدت را به عنوان سندروم فرهنگ یا ویژگی‌های فرهنگی جامعه ایرانی به صورت کلی در نظر بگیریم».

احساس امنیت روی دیگر سکه خشونت در جامعه

اگر روزی مردم ایران به دولتمردان و سیاستمداران اعتماد کردند، حالا این اعتماد را نقش بر آب می بینند چون هر روز شاهد این هستند که بخشی از سرمایه مالی و جانی شان در حال از بین رفتن است. عوامل زیادی باعث ایجاد خشمی فروخورده در میان مردم شده اند که آن را ناخودآگاه به يكدیگر بروز می دهند.

در همین رابطه «احمد بخارایی» آسیب‌شناس و پژوهشگر در گفت و گو با «قانون» گفت: «اینکه بیکاری یکی از دلایل خشونت به شمار می رود، نباید این تصور را ایجاد کند که اگر به‌طورمثال شرایط زندگی از یک رفاه نسبی برخوردار شود و آمار بیکاری کاهش یابد به مقدار زیادی خشونت از جامعه رخت برمی بندد ؛چراکه براساس این تحقیق، فقط ۱۸ درصد خشونت به خاطر بیکاری است».

این آسیب شناس اجتماعی در ادامه به رابطه بین هویت اجتماعی و احساس امنیت، اشاره می کند و می‌گوید:« احساس امنیت روی دیگر سکه خشونت به شمار می آید، هر چه فرد کمتر احساس امنیت کند برای اینکه در جامعه بماند و هویت اجتماعی اش حفظ شود، ناچار است به هر طریقی و به هر وسیله ای خودش را اثبات کند». از سوی دیگر گفت و گو نیز فضایی برای ایجاد همبستگی و گفتمان‌های اجتماعی ایجاد می کند.

این جامعه شناس ادامه می دهد:« جایی که فضا برای دیالوگ و گفت و گو بسته است، خشونت ایجاد می شود و این موضوع منجر به شکاف های رفتاری می شود و حتی به دیالوگ هم نمی رسیم، چه برسد به گفتمان؛ به عبارت دیگر جایی که فرد احساس می کند نمی تواند حرف بزند، ممکن است یک رفتار خشونت بار داشته باشد. عدم ابراز نظر می تواند منجر به خشونت شود؛ امروز شاهدیم حتی دیالوگی که بین نخبگان جامعه برقرار می شود، زود به رفتارهای تند کلامی و چهره‌های برافروخته تبدیل می شود».